افشای تفاوت در نسخه آمریکایی و بریتانیایی «اطلس ابری»

این کتاب که در سال ۲۰۰۴ در فهرست نهایی نامزدهای جایزه «من بوکر» نیز قرار داشت، داستان پیچیده‌ای دارد. روایت شش قصه پیوسته و عقب و جلو رفتن در قرون مختلف و تغییر ژانر این داستان به پیچیدگی آن کمک شایانی کرده است. روز چهارشنبه «مارتین پل» نمونه تفاوت‌ها را طی مقاله‌ای در دانشکده علوم انسانی منتشر کرد که حجم مثال‌ها بالغ بر ۳۰ صفحه بود.
«میچل» در نسخه بریتانیایی اثر خود چنین نوشته است: «مورخین به دنیا نیامده از همکاری شما در آینده قدردانی خواهند کرد. ما در آرشیو خود در حال حاضر از تو تشکر می‌کنیم. نسخه تو درباره حقیقت از اهمیت برخوردار است.»
در نسخه آمریکایی کتاب در این قسمت چنین نوشته شده است: «از طرف وزارتخانه از شما تشکر می‌کنم. به یاد داشته باشید که بازجویی در کار نیست. نسخه شما از حقیقت تنها چیزی است که برای ما ارزش دارد.»
خود پل در این باره می‌گوید: «با وجود این‌که در این سالیان نقدهای ادبی بی‌شماری درباره این کتاب نگاشته شده است، کسی متوجه این تفاوت نشده بود. من به شخصه از کشف این تفاوت فاحش در دو نسخه «اطلس ابری» شگفت‌زده شدم.
عادت کردیم که فکر کنیم نسخه‌هایی که هم‌زمان وارد بازار کتاب می‌شوند شبیه به هم هستند و شاید تفاوت اساسی آن‌ها در هجی کلمات در دو لهجه آمریکایی و بریتانیایی باشد. همه فکر می‌کنند چون تکنولوژی پیشرفت کرده است دست‌کاری در متون کمتر از پیش صورت می‌گیرد. بنابراین وقتی تفاوت در یک فصل کتاب در دو نسخه را متوجه شدم تصمیم گرفتم کل کتاب را با یکدیگر مقایسه کنم و چرایی و چگونگی آن را دریابم.»
خود میچل درباره تفاوت‌هایی که «پل» آنان را منتشر کرده است توضیحاتی ارائه داد. وی می‌گوید: «این تفاوت‌ها به این دلیل رخ دادند که نسخه دست‌نویس «اطلس ابری» به دلیل نبودن ویراستار در انتشارات برای سه ماه بدون ویرایش باقی ماند. این در حالی است که در بریتانیا ویراستار و خود «میچل» بر روی آن کار کردند اما تغییرات را در نسخه آمریکایی کتاب اعمال نکردند. سپس ویراستار جدید نسخه آمریکایی پیشنهاد ویرایش کتاب را داد و از آن‌جا که من تجربه‌ای در این کار نداشتم نمی‌دانستم تفاوت در دو نسخه ممکن است سؤالاتی در ذهن خوانندگان به وجود بیاورد. بنابراین به خودم زحمت اعمال نکات ویرایشی نسخه آمریکایی را در نسخه بریتانیایی ندادم.
هیچ وقت فکر نمی‌کردم برای کسی این موضوع چنان دارای اهمیت باشد که تفاوت‌های دو نسخه را برای من ایمیل کند یا حتی فکر نمی‌کردم این کتاب برای ۱۳ سال در بازار نشر باقی بماند.»
«پل» می‌گوید «اطلس ابری» تنها کتابی نیست که در بین نسخه‌های متفاوت آن تفاوت وجود دارد. کتاب پرفروش «مریخی‌ها» نوشته «اندی ویر» نیز دارای تفاوت در نسخه‌های مختلف است.
وی انگیزه خود را از این کار آگاهی و تشویق دیگران برای بررسی تفاوت‌های دیگر کتب دانست. از طرف دیگر جوایزی که به این آثار تعلق می‌گیرد بسیار مسئله‌ساز است. این سؤال به وجود می‌آید که داوران جایزه همگی یک نسخه از کتاب را خوانده‌اند و به شایستگی آن رای مثبت داده‌اند یا خیر!
«میچل» در این باره به مجله «گاردین» گفت: «این مقاله علمی درباره نسخه‌های متفاوت کتاب «اطلس ابری» به من آموخت دست‌نوشته‌های نهایی‌ام را به حال خود رها نکنم. در آغاز نسخه بریتانیایی این کتاب را به ناشر تحویل دادم و چند هفته و شاید ماه بعد نسخه پایانی کتاب به دست ناشر آمریکایی رسید. اگر زنده نبودم توانایی توضیح این اتفاق را نداشتم و این برداشت صورت می‌گرفت که نسخه آمریکایی کتاب دقیق‌تر است.»