نشریه «گاردین» در آغاز گشایش نمایشگاه کتاب کویت گزارشی از آن تهیه کرده و به بهانه آن به وضعیت نشر و فروش کتاب به‌ویژه کتاب‌های ادبی و سایه سانسور پرقدرت برسر ناشران و نویسندگان عرب‌زبان در کویت پرداخته است.
به گزارش گلوبایت کتاب، «گاردین» در مطلب منتشر شده خود آورده است: «نمایشگاه‌های کتاب در کشورهای عربی هم‌چون سیرک‌های سیار عظیم می‌مانند؛ به محض این که یکی از آن‌ها به پایان می‌رسد ناشران کتاب‌ها را بسته‌بندی کرده، پوسترها را پایین کشیده و بساط خود را در کشور عربی دیگری پهن می‌کنند. در کشورهای عربی بیش از ۱۵ نمایشگاه عمده و ده‌ها نمایشگاه کوچک وجود دارد. این هفته گفته شده است که ۵۶۸ ناشر در نمایشگاه کتاب کویت جظور دارند؛ جایی که خوانندگان، ناشران و نویسندگان حضور پررنگی دارند اما به دلیل وجود سانسور شدید، همه دست‌شان خالی است.
نمایشگاه کویت یکی از رویدادهایی در جهان عرب است که به طور سنتی در آن فضای آزاد درنظر گرفته شده است. نمایشگاه اخیر کتاب شارجه در امارات متحده عربی به طور متوسط ۲٫۳ میلیون بازدید کننده داشت در حالی که بسیاری از کتاب‌های موجود در آن برای فروش در کتابفروشی‌های این کشور ممنوع هستند.
«حسن یاغی»، ناشر قدیمی لبنانی پیش از آغاز به‌کار این نمایشگاه گفته بود: «به استثناء نمایشگاه کویت دیگر نمایشگاه‌های کشورهای عربی آزادی‌های نسبی برای ناشران و علاقه‌مندان به کتاب درنظر می‌گیرند.»
این بازارچه‌های سیار کتاب که معمولا برگزاری هر کدام ۱۰ روز به‌طول می‌انجامد از حدود نیم قرن پیش به همت مصری‌ها آغاز شد. افول نمایشگاه کتاب مصر و افزایش استقبال از کتاب‌های الکترونیک، نرم‌افزارهای کامپیوتری قابل پرینت و گشایش فروشگاه‌های زنجیره‌ای کتاب به نظر می‌می‌رسد این گونه رویدادها در کشورهای عربی را به انزوا کشانده باشد؛ با این وجود، در حالی که مرکز ثقل کتابخوانی در حال تغییر است، این رویدادها هنوز از جنب‌وجوش برخوردار هستند.
اما نمایشگاه کتاب کویت یک پدیده عجیب است. در کشوری اتفاق می‌افتد که به ادبیات اهمیت می‌دهد و نویسندگان اندیشمند و فرهنگی قوی دارد؛ هرچند با تمام این‌ها قوانین سخت سانسور و بروکراسی سیاسی زندگی ادبی نویسندگان و ناشران را هم‌چنان تهدید می‌کند.
«بن‌سینا العیسی» از نویسندگان زن کتاب‌های پرفروش در کویت یکی از کسانی است که علیه سانسور در این کشور بیشترین فعالیت را دارد و چندی پیش در مجلس نمایندگان سخنرانی کرده و نظرات خود را دراین‌بار در فضای مجازی به طور مرتب منتشر می‌کند. بنا به گفته وی مشکل از زمانی آغاز شد که در سال ۱۹۹۸ کتاب‌های جنجال‌برانگیز موجب خیزش‌های سیاسی شد. از آن زمان، کتاب‌ها از نقطه نظرهای سیاسی توسط سیاستمداران نگریسته می‌شوند. این نویسنده می‌گوید که طی ۱۰ سال گذشته با رویکرد ممنوعیت فروش آثار بسیاری از نویسندگان کویتی، «وزارت فرهنگ به یک قتل‌عام ادبی دست زده است».
کتاب «العیسی» با عنوان «نقشه‌های شگفت‌انگیز» در سال ۲۰۱۵ در لبنان منتشر شد اما در نماشگاه سال گذشته کتاب کویت ممنوع شد. این نویسنده زن می‌گوید که تمامی کتاب به خاطر صحنه‌ای از آزار یک کودک ممنوع شده است؛ هرچند ممنوعیت کتاب درخواست برای خرید آن را از بین نبرده است. وی می‌گوید: «کتاب به صورت مخفی به فروش می‌رود؛ مواجهه فروشندگان این کتاب با خطرات به گونه‌ای است که انگار آن‌ها به کودکان مدرسه‌ای حشیش یا هروئین می‌فروشند.»
«العیسی» تصریح می‌کند که کتاب‌های دیگری نیز هستند که به سست‌ترین دلایل ممنوع می‌شوند: «طعم گرگ» (۲۰۱۶) نوشته «عبداله البوسعیس» به دلیل به‌کار بردن واژه ادرار ممنوع شد در حالی که رمان قبلی او «خاطرات ولگرد» نیز ممنوع شد. همچنین رمان مصور «موش‌های مامان حصه» نوشته نویسنده برنده جایزه نویسندگان عرب‌زبان، «سعود السنوسی» نیز به اتهام برهم زندده نظم عمومی نیز توقیف شد.
«العیسی» سانسور شدید در ادبیات طی دو دهه گذشته را بیشتر به دلیل نبود رقبای سیاسی قدرتمند در کویت می‌داند؛ او می‌گوید: «تا کنون، گروه‌های لیبرال و دیگر گروه‌های سیاسی نتوانسته‌اند خود را نظم دهند و گفتمانی مستقیم و شفاف ایجاد کنند.»
سانسور در کویت نه‌تنها برای نویسندگان و کتاب‌خوان‌های این کشور مشکل ایجاد کرده بلکه برای فروشندگان کتاب دیگر کشورهای عربی نیز موجب دردسر شده است. فروشندگانی که در کشورهای جنگ‌زده‌ای چون سوریه و عراق و یا به دلیل بحران اقتصادی در مصر با مشکل عرضه کتاب مواجه شده‌اند.
«شریف – جوزف ریزک»، رییس دفتر قاهره انتشارات «دارالتنویر» که به‌تازگی در نمایشگاه کتاب کویت شرکت کرده است می‌گوید: «این جا بازار بسیار مهمی است زیرا خوانندگان زیادی وجود دارند. حتی اگر تعداد آن‌ها کم هم باشد درصد خریداران کتاب بالا است و در درآمد بسیار بالایی برای ما دارد.»
با تمامی این تفاصیل ناشران خوش‌بین هستند. «ریزک» می‌گوید برخی کتاب‌هایی که ممنوعیت فروش داشته‌اند امسال اجازه عرضه در نمایشگاه را یافته‌اند زیرا برای مردم منطقی‌تر دیگر سانسور خیلی اهمیت ندارد؛ آن‌ها ناچار هستند که کتاب‌هایی چون «بازی تاج‌وتخت» نوشته «جورج آرآر مارتین» را که هم‌چنان فروش آن در کتاب‌فروشی‌ها ممنوع است حتی به‌خاطر وجهه بین‌المللی خود در این‌جا عرضه کنند.
هرچند «یاغی»، ناشر لبنانی بر این باور است که شرکت در نمایشگاه کتاب کویت ریسک زیادی برای ناشران دارد زیرا هم‌چنان بازار کتاب زیر سایه سانسور قرار دارد. او می‌گوید: «با این وجود ما اصرار داریم که در این رویداد شرکت کنیم؛ نه فقط به دلیل واقعیت‌های اقتصادی بلکه امیدواریم حضور ما تغییراتی در آزادی ادبیات این کشور بدهد.»
کارشناسان معتقدند که شاید سانسور در کشورهای عربی به‌طور کل از بین نرود اما سازمان‌هایی چون «صدای کویت» (صوت الکویت) هم‌چنان در حال مذاکره با وزارت فرهنگ کویت برای انجام اصلاحات هستند.»
