با آنکه مقاله های علمی انواع مختلفی دارد اما اصول کلی تدوین این نوع مقالات بسیار شبیه به یکدیگر است. آنچه در ذیل می آید قالب و فرم کلی یک مقاله پژوهشی است که برای ارائه به مجلات علمی ـ پژوهشی یا علمی ـ ترویجی یا همایشها و سمینارهای علمی باید از جانب پژوهشگران رعایت شود.
بخش های اساسی یک مقاله علمی به ترتیب عبارتند از :
عنوان ،اسامی نویسندگان ،چکیده، مقدمه،پیشینه تحقیق، روش تحقیق، نتایج، بحث و نتیجه گیری و منابع . که در ذیل به توضیح مختصر هریک از آنها پرداخته شده است .
عنوان
عنوان مقاله باید متناسب با موضوع، اهداف و نتایج پژوهش باشد و بتواند موضوع پژوهش را به طور خلاصه برای خواننده ارائه کند.شامل کلمات یا عبارات اضافه نباشد و حتی المقدور از یک سطر بیشتر نباشد و تا حد امکان جامع و مانع باشد.
اسامی نویسندگان
اسامی نویسندگان معمولاً در زیر عنوان مقاله درج می شود .در کشور ما مرسوم است که عنوان دانشگاهی با رتبه علمی نویسنده به صورت زیرنویس نوشته شود.
چکیده
عصاره مقاله پژوهشی است که با خواندن آن اطلاعات اساسی در خصوص پژوهش به خواننده منتقل می شود .معمولاً بین ۱۵۰ تا ۴۰۰ کلمه است (از نیم تا یک صفحه). در چکیده ابتدا موضوع و یا هدف پژوهش در حداکثر دوسطر توضیح داده می شود.آنگاه روش پژوهش که شامل جامعه، نمونه،روش اجرا، زمان و مکان اجرای پژوهش و ابزار جمع آوری داده ها است مجموعا در حداکثر سه تا چهار سطر توضیح داده می شود و آنگاه شرح تحلیل یا نتایج کلی پژوهش در دو تا سه سطر انجام می گیرد.
مقدمه
نکات اصلی و کلیدی که باید در مقدمه یک مقاله پژوهشی مورد توجه قرار بگیرد عبارتند از موضوع یا مساله پژوهش ، پیشینه پژوهش وهدف از انجام پژوهش که باید به صورت ساده و روشن ارائه شوند در واقع نویسنده باید در مقدمه به موارد ذیل به صورت شفاف بپردازد.
۱- هدف از انجام پژوهش ۲- تعریف دقیق اصطلاحات و مفاهیم بکار رفته در پژوهش ۳- پیشنه پژوهش ( شامل مبانی نظری و تحقیقات انجام شده قبلی در زمینه پژوهش که در آن نقاط قوت و یا احیاناً ضعف این پژوهشها تحلیل شود و چگونگی ارتباط آنها با تحقیق حاضر مشخص گردد و تفاوت تحقیق حاضر با آنها تبیین شود) ۴- سوالات یا فرضیاتی که تحقیق در پی پاسخ گویی به آنها است
روش
این قسمت از یک مقاله پژوهشی شامل توضیح در مورد نوع تحقیق (هم از جهت هدف در نظر گرفته شده برای پژوهش و هم از نظر روش انجام پژوهش)، جامعه و نمونه و روش نمونه گیری، ابزار تحقیق و روشن نمودن میزان روایی و پایایی ابزار و توضیح در خصوص چگونگی مراحل انجام پژوهش است.
نتایج تحقیق
در این بخش نویسنده باید موارد ذیل را به صورت دقیق و خلاصه تبیین کند
۱- یافته های حاصل از پژوهش ۲- بیان یافته ها به شیوه ای دقیق و روشن ۳- تحلیل این نکته که آیا نتایج بدست آمده پاسخگوی سوالات یا فرضیات تحقیق هست یا خیر ۴- مشخص نمودن یافته های مهم حاصل از این پژوهش
بحث و نتیجه گیری
در تدوین این بخش از مقاله باید به مباحث زیر به صورت دقیق و خلاصه پرداخته شود.
۱- ذکر اهداف انجام پژوهش ۲- تبیین میزان ارتباط یافته های حاصل از پژوهش با اهداف در نظر گرفته شده از انجام پژوهش ۳- تعمیم پذیری یافته های پژوهش ۴- مقایسه یافته های پژوهش با پژوهش های قبلی وذکر دلایل احتمالی برای توافق یا عدم توافق بین نتایج ۵- محدودیت های پژوهش ۶ – پیشنهاد برای پژوهشهای آینده در این خصوص و بالاخره ۶ – نتیجه نهایی که از پژوهش حاصل شده است.
منابع
در هر پژوهشی به منظور تبیین موضوع پژوهش در هریک از قسمتهای پژوهش از جمله در مقدمه ، پیشینه نظری ، نوع پژوهش و ابزار پژوهش و روایی و پایایی ابزار ، نظرات و یافته های پژوهشی سایر پژوهشگران نیز به عنوان شاهد بر مدعا آورده می شود .که در این حالت می بایست نام خانوادگی نویسنده یا نویسندگان و تاریخ انتشار اثر اعم از کتاب ،مقاله و یا پایان نامه در پرانتز و بلافاصله بعد از مطلب استفاده شده آورده شود .در واقع یکی از ملاک های ارزشیابی یک مقاله علمی چگونگی استفاده از منابع دسته اول و بروز است .هر چه غنای علمی منابع استفاده شده در مقاله بیشتر و بهتر باشد مقاله از استحکام علمی بیشتری برخوردار است . هنگامی که نام نویسنده و تاریخ انتشار اثری در پرانتز ذکر می شود باید در بخش پایانی مقاله ، فهرست منابع به ترتیب حروف الفبا ارائه شود در صورتی که از یک نویسنده چندین اثر در یک مقاله مورد استفاده قرار بگیرد برای شناسایی منبع باید از شماره های ۱و۲و… یا حروف الفبا الف،ب،… استفاده شود . نحوه نگارش منبع در مقالات معمولاًً مشابه است در ذیل چگونگی این نگارش برای مقالات، کتابها، کتابهای ترجمه شده ،پایان نامه هاو مقالات ارائه شده در کنفرانسها آورده شده است .
نحوه نگارش مقاله ها در فهرست منابع
نام خانوادگی،نام و یا حرف اول نام (سال انتشار مقاله)، عنوان مقاله، نام مجله ،شماره مجله، صفحه شروع و پایان مقاله
طباطبایی، فرزانه (۱۳۸۵)، آسیب شناسی تربیت دینی دانش آموزان مدارس شهر تهران، دانشور رفتار۲۱، صص۵۴-۴۳
اگر مقاله بیش از یک نویسنده داشته باشد.
رهنما، اکبر وطباطبایی، فرزانه و علیین ،حمید(۱۳۸۵) ، آسیب شناسی تربیت دینی دانش آموزان مدارس شهر تهران، دانشور رفتار۲۱، صص۵۴-۴۳
نحوه نگارش منبع کتاب
نام خانوادگی ،نام یا حرف اول نام (سال انتشار کتاب )، عنوان کتاب ، نام شهر محل انتشار ، نام موسسه انتشاراتی
دلاور،علی (۱۳۸۲)، روش تحقیق در روان شناسی و علوم تربیتی (ویرایش سوم)، تهران ، نشر ویرایش
اگر کتاب بیش از یک نویسنده داشته باشد به ترتیبی که در مورد مقاله نیز گفته شد عمل می شود
نحوه نگارش منبع کتاب ترجمه شده در فهرست منابع
نام خانوادگی (مولف)، نام یا حرف اول نام ،(سال چاپ کتاب به زبان فارسی)، نام کتاب ، نام مترجم ،نام انتشاراتی، نام شهر
شیولسون، ریچارد(۱۳۷۱)، استدلال آماری در علوم رفتاری، ترجمه علیرضا کیامنش ،جلد دوم ،چاپ دوم، انتشارات جهاد دانشگاهی، تهران
نحوه نگارش منبع پایان نامه در فهرست منابع
نام خانوادگی،نام،(سال دفاع از پایان نامه)، عنوان پایان نامه، مقطع دفاع ، نام دانشگاه ،نام شهر
علیین ،حمید (۱۳۸۵)، تربیت سیاسی از دیدگاه امام علی علیه السلام ، پایان نامه کارشناسی ارشد ، دانشگاه شاهد، تهران.
نحوه نگارش منبع مقالات ارائه شده در کنفرانسها یا کنگره ها
نام خانوادگی ، نام (سال برگزاری کنفرانس ) موضوع مقاله در اولین یا چندمین کنفرانس ، شهر و کشور محل برگزرای کنفرانس
طباطبایی،فرزانه (۱۳۸۵) ، تربیت از دیدگاه امام سجاد علیه السلام با تاکید بر ادعیه صحیفه سجادیه ،دومین جشنواره صحیفه سجادیه دانشگاهیان کشور ، تهران ، ایران.
نحوه نگارش منبع گرفته شده از شبکه اینترنت
نام خانوادگی نویسنده ، نام ،موضوع مقاله ، تاریخ گرفتن از شبکه ، آدرس سایت.
منابع قابل استناد
منابعی که در تنظیم یک مقاله پژوهشی می توان به آنها استناد و از آنها استفاده نمود به ترتیب اولویت به شرح ذیل هستند.
۱- کتابهای منتشر شده در زمینه پژوهش مورد نظر : هرچه کتابها بروزتر و از منابع دانشگاهی و تحقیقاتی شناخته شده تر باشد و از وزن علمی بالاتری برخوردار باشد در پژوهش با اطمینان بیشتری می توان از آنها استفاده نمود .
۲- مقالات علمی منتشر شده در مجلات علمی ـ پژوهشی و علمی ـ ترویجی
۳- پایان نامه ها ی دکتری و کارشناسی ارشد دانشجویان دانشگاه ها
۴- مقالات منتشر شده در همایشها و کنفرانسهای علمی معتبر
۵- سایت های علمی شبکه اینترنت
لازم به ذکر است که معمولا” مطالب منتشر شده در روزنامه ها و نشریات غیر علمی و غیر تخصصی قابل استناد و یا استفاده در یک پژوهش علمی و یا تنظیم یک مقاله پژوهشی نیستند.
